Siyasette aramızda paranın lafı olsun

22 Mayıs 2015 00:00 Kategori:Her Taraf

ÖMER FARUK GENÇKAYA*/ 243’ten fazla sivil toplum örgütünün biraraya gelerek oluşturduğu Denge ve Denetleme Ağı, siyasetin ve seçim kampanyalarının finansmanının şeffaflığına ilişkin bir kampanya başlattı.

Siyasetin finansmanı, vatandaşları, siyasetçileri ve iş dünyasını da kapsayarak, demokrasiyi ve ekonomik yaşamı derinden etkilemektedir. 243’ten fazla sivil toplum örgütünün biraraya gelerek oluşturduğu Denge ve Denetleme Ağı, siyasetin ve seçim kampanyalarının finansmanının şeffaflığına ilişkin bir kampanya başlattı. Aramızda Paranın Lafı Olsun kampanyasıyla seçim kampanyalarının finansmanının şeffaflığı için, siyasi partileri gönüllü olarak atabilecekleri 10 gönüllü adımı uygulamaya çağırdı. Bu gönüllü adımlar arasında, mal beyanlarının, bağışların ve harcamaların düzenli bir şekilde internet sitesi üzerinden kamuoyuna açıklanması, kamu kaynaklarının kullanılmamasının sağlanması ve ihlaller karşısında yaptırımların uygulanması yer alıyor. Bununla birlikte, bugüne kadar siyasi partilerin bütçe ve harcamaları, özellikle de seçim döneminde yapılan harcamalara ilişkin yasal düzenlemelere ilişkin birçok çalışma yapıldı. Ancak uygulamada var olan durumu anlatan, biraraya getiren bir çalışma yapılmadı. Denge ve Denetleme Ağı için kaleme aldığım “Siyasetin ve Seçim Kampanyalarının Finansmanı: Rekabet, Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik” başlıklı rapor, Türkiye’de mevcut durumu ortaya koyuyor.

1- Rekabetçi bir siyasal (parti) sistemin oluşmasında başta seçim sistemi olmak üzere birçok unsur etkilidir, ancak bunlar arasında mali kaynaklar önde gelir. Bu nedenle, siyasetin finansmanı siyasette ifade ve düşünceyi açıklama ile örgütlenme özgürlüğünün ve fırsat eşitliğinin sağlanmasında önemli bir unsurdur.

2- Her şeyden önce, adaylık, finansman ve kampanyalarda cinsiyet temelli bir yaklaşımın önemsenmediği; nüfusun yarısını oluşturan kadınların resmî ve gayri resmî oluşturulmuş “erkek egemen” kurallarla ve yönlendirmelerle siyasete katılımı sınırlanmakta ve eksik temsile neden olunmaktadır. Kadınların etkili katılımını sağlayacak siyasetin finansmanına ilişkin düzenlemeleri bulunmamaktadır.

3- Genel olarak siyasetin ve özel olarak seçim kampanyaların finansmanı birlikte düşünülmesi gereken önemli bir sorun alanıdır. Türkiye’de siyasetin kayıtlı finansman kaynağı devlet yardımıdır. Geçen yıl yapılan değişiklikle 2015 genel seçimlerinde geçerli oyların en az yüzde 3’ünü elde eden partiler devlet yardımı alabileceklerdir. Bugüne kadar daha çok büyük partilerin yararlandığı ve kartel parti sisteminin oluşmasına neden olan devlet yardımının bundan sonra daha rekabetçi ve eşitlikçi bir demokratik yarışa katkı sağlayacağı söylenebilir.

4- Devlet radyo ve televizyonlarında seçime katılan siyasi partilere sağlanan kısa süreli propaganda olanağı, her gün medyada uzun yer alan iktidar parti/ partileri lehine olduğu açıktır. Özel radyo ve televizyonlarda ise hem seçimlerde hem de iki seçim arasında Anayasa ve ilgili kanunlara uygun olarak “tarafsız” yayın yapıldığı söylenemez.

5- Mali olanakları sınırlı ve radyo ve televizyonda propaganda olanağından yoksun olan küçük partilerin bağış toplamak, üye tabanını genişletmek, seçimlerde etkili bir biçimde rekabet etmek güçleri ile iktidara seçenek oluşturmak ya da en azından etkilemek veya ortak olmak olasılıklarını azaltmaktadır.

6- Son zamanlarda, ilgili düzenlemelerdeki yetersizliklerin sağladığı yasal açıklar ve denetimsizlik nedeniyle; başta ihale, sosyal yardımlar, örtülü ödenek, kayıt dışı döviz girişi ve varlık barışı gibi süreçlerin doğrudan ya da dolaylı bir biçimde siyasetin ve seçimlerin finansmanı kapsamında değerlendirilmesi tartışılmaktadır. Kayıt dışı döviz girişinin, özellikle, seçim dönemlerinde artışı yanında; 2008’de düzenlenen Varlık Barışı benzeri bir tebliğ ile Mayıs 2015’te yurtdışından getirilen dövize beyan zorunluluğunun kaldırılması bu yöndeki iddiaları güçlendirmektedir. Son derece önemli ve gayri safi milli gelire oranı düşük olan sosyal yardımların dağıtımı süreciyle ilgili denetimsizlik sosyal yardımların “oy satın alma” aracı olarak kullanıldığı söylentilerini yaygınlaştırmaktadır.

7- 1995’te yapılan Anayasa değişikliğinin emredici hükmüne karşın siyasi partilerin ve adayların seçim kampanyalarının finansmanı cumhurbaşkanı seçimine katılan adaylar dışında hâlâ düzenlenmemiştir. Gerek milletvekili seçimleri gerekse mahalli idareler seçimlerinde siyasetin finansmanıyla ilgili en önemli açık, adayların kampanyalarının herhangi bir düzenleme ve denetlemeye tabi olmamasıdır. Bu durum kayıt dışılığı özendirirken hesap verebilirliği zayıflatmaktadır.

8- 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkındaki Kanun’a göre, üçüncü kişiler seçimlere on günü kala hiçbir şekilde kamuoyu araştırma sonuçları açıklayamaz. Ayrıca, sendikalar ve dernekler siyasi partilere yardımda bulunamazlar. Bunların dışında, “üçüncü kişilerin” kayıt dışı olarak kampanyalara finansman sağlamasını olanaklıdır.

9- Yasaklara karşın, çeşitli düzeylerde kamu kaynaklarının dolaylı bir biçimde iktidar partilerinin kampanyalarında kullanılmasının önüne geçilememektedir. Medya ve diğer iletişim kaynakları üzerindeki denetim araçlarını orantısız bir biçimde kullanarak demokratik sistemin en önemli unsuru muhalefeti etkisizleştirmek girişimleri özellikle gelişmekte olan demokrasiler gibi Türkiye’de de yaygındır.

10- Yüksek Seçim Kurulu başta olmak üzere resmî izleme ve denetim kurum ve kuruluşlarının “bağımsız” ve “tarafsız” hareket etmeleri yanında, etkili bir sivil toplum gözetimine gereksinim bulunmaktadır. Böylece, siyasi partiler ve adaylar üzerinde oluşturulacak “sivil” etki, şeffaflık ve hesap verebilirlik süreçlerinin gelişip yerleşmesini kolaylaştıracaktır.

*

(“Aramızda Paranın Lafı Olsun” kampanyası ile ilgili ayrıntılı bilgiye paraninlafi.birarada.org adresinden ulaşabilirsiniz. Rapora, birarada.org adresinden, politika önerileri ve raporlar kısmından ulaşabilirsiniz. Sosyal medya hesapları için: facebook.com/DengeDenetleme; twitter.com/DengeDenetleme)

*Prof. Dr., Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Fransızca Kamu Yönetimi Bölüm Başkanı

faruk.genckayamarmara.edu.tr