Taraf Gazetesi Düşünmek Taraf Olmaktır
Anayasa inşa süreci: Güney Afrika örneği (3)
Güney Afrika, demokratik süreç sonunda inşa ettiği anayasanın felsefesini başlangıç metnine şu şekilde yansıttı. “Biz, Güney Afrika halkı, geçmişimizdeki adaletsizliklerin bilincinde olarak; vatanımızda adalet ve özgürlük için mücadele edenleri saygıyla anarak; ülkemizi kuran ve geliştirmek için çalışanlara saygı göstererek; ve Güney Afrika’nın orada yaşayan halkına ait olduğuna, [onun] çeşitlilik içindeki birliğine inandık. Böylelikle biz, özgürce seçilmiş temsilcilerimiz vasıtasıyla, bu anayasayı Cumhuriyetin temel kanunu olarak kabul etmekle geçmişin ayrılıklarını ıslah etmek ve demokratik değerler, sosyal adalet ve temel insan hakları üzerine kurulu bir toplum oluşturduk; hükümetin halkın iradesiyle oluştuğu ve her vatandaşın kanun tarafından eşit olarak korunduğu demokratik ve açık bir toplumun temellerini attık; tüm vatandaşların yaşam kalitesini geliştirmek ve her bireyin potansiyelini ortaya çıkarmasını sağladık; ve milletler ailesi içerisinde egemen bir devlet olarak hak ettiği yeri alabilmesi için birleşik ve demokratik bir Güney Afrika kurduk. Tanrı Güney Afrika’yı korusun.”
Anayasadaki düzenlemeye göre yasama organı, 400 üyeden oluşan Ulusal Meclis ve 90 üyeden oluşan Bölgeler (Eyaletler) Ulusal Konseyi’nden oluşmakta. Başkan Ulusal Meclis’in kendi üyeleri arasından seçilir ve iki dönemden fazla görev yapamaz. Devlet Başkanı kabinenin diğer üyeleriyle birlikte yürütme erkini kullanır. Yüzde 20’den fazla oy alan partiye de başkan yardımcılığı verilir ve bu partiden kabineye bakan seçilir. Yüksek yargı organı olarak Anayasa Mahkemesi ve Temyiz Mahkemesi görev yapmakta ayrıca Hâkimler Kurulu bulunmakta.
Güney Afrika’nın üç başkenti var. Yasama başkenti Cape Town, yürütme başkenti Pretoria, yargı başkenti Bloemfontein. Güney Afrika’da özerklik kullanan dokuz bölgesel yönetim bulunmakta. Her bölgenin yasama ve yürütme organı var. Bölgelerin yetkilerinde sürekli genişlemeler olmakta. Tarım, eğitim, sağlık, konut, ulaşım, iç güvenlik, spor, turizm, çevre, belediye kurma bölgelerin yetki alanı içine giriyor.
Anayasada içinde İngilizce, Afrikaans, Zuluca dillerinin bulunduğu 11 ayrı dil resmî dil olarak kabul edilmiş, ayrıca yerli dillerin kullanım ve statüleri tanınmış ve devlete bu dillerin kullanımının geliştirilmesi ve statülerinin korunması için uygulamaya dönük müspet önlemler alması görevi verilmiş, bütün resmî dillerin aynı ölçüde değer göreceği ve bu dillere eşit muamele yapılacağı belirtilmiş.
Anayasaya göre merkezî hükümet ve bölgesel yönetimler, ülke çapında veya bir bölgede, bölgesel özellikler ile halkın ihtiyaç dengesi ve tercihlerini dikkate almak suretiyle herhangi bir resmî dili kullanabilirler. Ancak merkezî hükümet ve her bir bölgesel yönetim en az iki resmî dil kullanmak ve belediyeler kendi bölgelerindeki yurttaşların kullandıkları dili ve tercihlerini dikkate almak zorunda.
Anayasada topluluk hakları da tanınmış durumda.. “Kültürel, dinî ve dilsel topluluklar” başlıklı 31. bölümde kültürel, dinî veya dilsel bir topluluğa mensup kişilerin, o topluluğun diğer üyeleri ile birlikte kültürlerinin gereğini yerine getirme, dinlerini yaşama ve dillerini kullanma ile kültürel, dinî ve dilsel birliklerle sivil toplumun diğer organlarını oluşturma, bunlara iştirak etme ve koruma konularındaki haklarının gözardı edilemeyeceği belirtilmekte.
Anayasanın “Eğitim” başlıklı 29. bölümünde devletin eğitim kurumlarında herkesin resmî dilde veya kendi seçecekleri dillerde eğitim alma hakkına sahip oldukları, bu hakkın uygun bir biçimde fiiliyata dönüştürülerek uygulanmasını garanti altına almak için devletin, mümkün olan bütün eğitim alternatiflerini, her bir ara kurumu dâhil etmek üzere gözetirken eşitliği, uygulanabilirliği ve geçmişteki ırkçı ve ayrılıkçı kanun ve uygulamaların sonuçlarını düzeltmeyi gözönünde tutacağı hususu düzenlenmekte.
Ayrıca Anayasada askerî yargıya ve yüksek öğretim kavram ve kurumuna yer verilmemiş.
Anayasa süreci katılımcı ve demokratik. Sürecin doğurduğu da çoklu, çoğulcu, katılımcı, özgürlükçü, hukuka dayalı demokrasiyi barındıran bir anayasa metni.. Güney Afrika’nın anayasa inşa sürecine ve inşa ettiği yapıya bir bakın, bir de bizim hâl-i pür melalimize.. Utanmak az kalıyor.
www.umitkardas.com
twitter.com/umit_kardas
