Taraf Gazetesi Düşünmek Taraf Olmaktır
İfade özgürlüğü
Hukukun güvenlik sağlamasının ve güvenilir olmasının anlamı, onun insana yaraşır bir yaratım olan özgürlüğün güvencesi olmasıdır. Birey aklına ve vicdanına uyarak özgürce almış bulunduğu kararları dış dünyada gerçekleştirmek ister. Bu nedenle hukuk düzeninin bireyin algıladığı değerleri gerçekleştirmek yolundaki manevi zorunluluğuna saygılı olması gerekir.
İnsan öz benliğini ancak özgürlükle ortaya çıkarabilir. İnsan bir araç durumuna sokulamaz. Bu nedenle müstebitlik- despotluk siyasi değil, ancak ahlaki bir sorun olabilir. (Emile Brehier– “Bugünkü Felsefe Konuları”)
Ayrıca gerçek bir toplumun oluşmasının önkoşulu özgürlüklerin güvence altına alınmasıdır. Özgürlükten yoksun bırakılmış, korkuyla sindirilmiş, gücün iradesine tabi kılınmış bir birliğe asla toplum denemeyeceği ve toplumun varlığı ve gelişmesinin kişilik sahibi özgür bireyler gerektirdiği ortada.
Özgürlükçü meşru bir hukuk düzeninde güvence sağlanması gereken öncelikli özgürlük ifade özgürlüğüdür. Çünkü bütün değer yargıları hakikat olduğu iddiasını taşır. Hakikatin bulunması ise tüm fikirlerin özgürce açıklanmasını ve tartışılmasını gerektirir. Erich Fromm bu zorunluluğu şöyle açıklar: “…insanların doğru ve şüphe edilmez olarak gördükleri şeylerden çoğu, içinde yaşadıkları toplumun ve sosyal çevrenin onlar üzerindeki etki ve baskısından oluşan hayaller, yanılgılardır. Bilmek, işte bu hayallerin kırılması ile, yani bir hayalkırıklığı yaşamakla başlar. Bilmek, yüzeyden köklere inmek, nedenleri araştırmak ve gerçeği tüm açıklığı ile görmek demektir. Ayrıca bilmek, gerçeği eline geçirip ona sahip olmak değil, sürekli eleştirip araştırarak gerçeğe hep biraz daha yaklaşma çabasıdır.” (“Sahip Olmak ya da Olmak”)
Bu nedenlerle ifade özgürlüğü, bireyin entelektüel alandaki kapasitesini oluşturması ve geliştirmesinin bir önkoşulunu oluşturmakta. Düşünen bir varlık olan insanın fikirlerini, kanaatlerini açıklaması varoluşunun doğrudan bir yansıması ve gelişmesinin en temel aracı.
İfade özgürlüğü bunun dışında çoğulcu, katılımcı demokrasinin en önemli ve vazgeçilmez bir gerçekleştiricisi. Bireyler ifade özgürlüğü aracılığıyla ülke yönetimine, toplumun gelişmesine katkıda bulunurlar. Nitekim Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 1986 tarihli Lingens/ Avusturya kararında bu hususu vurgular. “Mahkeme ifade özgürlüğünün, Sözleşme’nin 10. maddesinin 2. fıkrasında güvence altına alındığı şekliyle, demokratik bir toplumun en önemli temellerinden birini oluşturduğunu, demokratik bir toplumun gelişmesi ve her bireyin kendi kişiliğini gerçekleştirmesinin temel koşulu olduğunu hatırlatır.”
Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ve Mahkemesi, çeşitli kararlarında 10. Madde’de düzenlenen ifade özgürlüğüyle ilgili korumanın siyasi, dinsel, felsefi, sanatsal, akademik, ekonomik düşünce açıklamalarını da kapsadığını belirtmiş bulunmakta. Sözleşme’nin 10. maddesinin 2. fıkrası taraf devletlere ifade özgürlüğünün sınırlanması bakımından geniş bir takdir yetkisi tanımasına rağmen AİHM kararlarında bu sınırlamayı getirdiği ölçütlerle demokratik toplumun gereklerine uydurmuş durumda.
AİHM, 1976 tarihli Handyside/ Birleşik Krallık, 1994 tarihli Jersild/ Danimarka, 1997 tarihli Zana/ Türkiye kararlarında ifade özgürlüğünün kapsamını çizmiştir. “İfade özgürlüğü, 10. Madde’nin 2. fıkrasındaki sınırları içinde, sadece taraftar bulan, zararsız ve ilgilemeye değmez görülen bilgi ve düşünceler için değil, aynı zamanda devlet ya da nüfusun bir bölümüne kırıcı gelen, şok eden ya da rahatsız eden bilgi ve düşünceler için de uygulanır. Bunlar çoğulculuğun, hoşgörünün ve açık fikirliliğin gerekleridir, bunlar olmaksızın demokratik toplum olmaz.”
Türkiye’de ise ifade özgürlüğünde yaşanan geriye gidiş, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin 2014 raporuna da yansıdı. AİHM’in 2014 yılı raporuna göre Türkiye, ifade özgürlüğü ihlalinden en çok mahkûm edilen ülke oldu. Türkiye 24 ihlal kararıyla Rusya ve Ukrayna’yı geride bıraktı.
www.umitkardas.com
twitter.com/umit_kardas
*
Not:
Geçmiş yazılara şu linkten ulaşabilirsiniz:
